Populacja słoni afrykańskich kurczy się z roku na rok. Ich przyszłość zależy od ochrony w naturze i działań ogrodów zoologicznych

Słonie są gatunkiem szczególnie zagrożonym, w szczególności słonie afrykańskie, których przedstawiciele mieszkają w warszawskim zoo. Tych zagrożeń w środowisku naturalnym czyha całe mnóstwo. Dlatego takie instytucje jak warszawskie zoo i ogrody zoologiczne, które zajmują się hodowlą i rozmnażaniem ginących gatunków, są po to, żeby te gatunki pielęgnować, utrzymywać. Gdyby była taka sytuacja, że w naturze ich zabraknie, to wtedy jest możliwość rozmnażania danego gatunku oraz reintrodukcji, czyli przywracania gatunku w naturze – podkreśla w rozmowie z agencją Newseria Anna Tadra, kierowniczka Działu Marketingu i Sprzedaży w Miejskim Ogrodzie Zoologicznym im. Antoniny i Jana Żabińskich w Warszawie.

Liczba słoni afrykańskich w naturze systematycznie spada. Z badań opublikowanych w „Proceedings of the National Academy of Science” (PNAS) wynika, że w latach 1964–2016 liczebność słoni afrykańskich spadła o 70 proc., a słoni leśnych, również występujących w Afryce, o 90 proc. Dalsze prognozy również są alarmujące. George Wittemyer z organizacji Save the Elephants ocenia, że w najbliższych dekadach stracimy więcej słoni niż w pierwszych dwóch dekadach XXI wieku, kiedy wdrożono ich ochronę. W dużej mierze to wynik działalności człowieka. Co roku kłusownicy zabijają kilka tysięcy słoni, a oprócz ciosów wykorzystywane są także inne części ich ciała, np. skóra.

Również ograniczenie przestrzeni, czyli wkraczanie człowieka w naturalne środowisko słoni, jest ogromnym zagrożeniem. To właśnie my, ludzie, jesteśmy największymi drapieżnikami, zagrożeniem dla zwierząt i ich środowiska naturalnego – ocenia Anna Tadra

Program Środowiskowy ONZ zwraca uwagę, że coraz większe obszary Afryki są przeznaczane pod uprawy rolne i zabudowę. W efekcie siedliska słoni kurczą się i ulegają fragmentacji, a kontakt – i konflikty – między ludźmi a tymi zwierzętami zdarzają się coraz częściej. W maju 2019 roku rząd Botswany zniósł np. obowiązujący od 2014 roku zakaz polowań z powodu rosnącej populacji słoni i niszczenia przez nie upraw.

Zmiany klimatyczne również są bardzo istotnym elementem, jeśli chodzi o zagrożenia dotyczące słoni i utrzymania tego gatunku, ponieważ jak się zmienia klimat, to wysychają rzeki i inne miejsca, gdzie słonie mogą się napoić i gdzie rozwija się roślinność – tłumaczy ekspertka warszawskiego zoo

Susze i coraz dłuższe okresy bez deszczu sprawiają, że w niektórych regionach słonie muszą wędrować setki kilometrów w poszukiwaniu wody i pożywienia, co dodatkowo zwiększa ryzyko konfliktów z ludźmi.

Ogrody zoologiczne uczestniczą w ochronie słoni w środowisku naturalnym. Nasza Fundacja Panda prowadzi takie działania in situ, czyli w środowisku występowania ginących gatunków, żeby można je było bardziej chronić – mówi ekspertka z warszawskiego zoo.

Fundacja finansuje m.in. strażników chroniących słonie przed kłusownikami i wspiera sanktuaria dla słoni-sierot, które później mogą zostać przywrócone naturze. Równolegle ogrody zoologiczne odgrywają kluczową rolę w ochronie ex situ, czyli poza naturalnym środowiskiem, zapewniając warunki do hodowli i dbając o różnorodność genetyczną gatunku.

To nie wygląda tak, że dyrektor ogrodu zoologicznego jedzie z walizką i mówi: „A przywiozę sobie lwa, tygrysa, słonia z Afryki”, to tak nie działa. Ogrody zoologiczne na całym świecie wymieniają się między sobą tak zwanymi nadwyżkami hodowlanymi i każde zwierzę, które przychodzi do ogrodu zoologicznego, nie jest pozyskiwane z natury, ale pochodzi z innego ogrodu zoologicznego – wskazuje Anna Tadra

Rozmnażanie zwierząt koordynują międzynarodowe programy, które dbają o różnorodność genetyczną. Dzięki temu ogrody zoologiczne tworzą swoistą rezerwę genów i są w stanie chronić gatunki nawet wtedy, gdy w naturze ich liczebność drastycznie spada.

Każdy gatunek ma swojego koordynatora. Koordynator słoni afrykańskich zna wszystkie słonie, które znajdują się w ogrodach zoologicznych na całym świecie, i dba o to, żeby linia genetyczna była czysta, czyli na przykład słonie spokrewnione ze sobą raczej nie są łączone w pary, tylko słonie, które mogą dalej się rozmnażać, a rozmnażanie słoni to bardzo trudna sztuka – wskazuje ekspertka. Warszawskie zoo jest jedynym ogrodem zoologicznym w Polsce, które ma sukcesy, jeśli chodzi o rozmnażanie słoni. Jeszcze przed wojną, kiedy nasz patron Jan Żabiński był dyrektorem, w warszawskim zoo urodziła się słonica Tuzinka i był to 12. słoń urodzony w warunkach ogrodu zoologicznego

Choć były podejmowane kolejne próby, rozmnażanie słoni pozostaje jednym z najtrudniejszych zadań hodowlanych ze względu na ich złożoną biologię i potrzeby społeczne.

Słonie to zwierzęta socjalne, które żyją w dużych rodzinach, a ogrody zoologiczne mają określoną powierzchnię i tych słoni może być określona liczba, żeby zapewnić im dobrostan – mówi Anna Tadra.

Obecnie misja warszawskiego zoo koncentruje się przede wszystkim na zapewnieniu zwierzętom bezpiecznego domu i jak najlepszych warunków życia.

Mamy sztab opiekunów opiekujących się słoniami, współpracujących z lekarzami weterynarii, z opiekunami i specjalistami w różnych dziedzinach z całego świata, z różnych ogrodów zoologicznych, więc robimy wszystko, by słoniom było jak najlepiej w warunkach ogrodu zoologicznego. Opiekunowie dokładają wszelkich starań, wymyślają dla nich bardzo wiele różnych atrakcji i wzbogaceń, tzw. enrichmentu. Ponieważ słonie są bardzo inteligentne, to wymyślanie tych atrakcji jest nie lada wyzwaniem. To są atrakcje związane z różnymi podwieszonymi zabawkami i z ukrytym jedzeniem, to jest też poznawanie nowych smaków, to jest aqua aerobik do muzyki Chopina – mówi przedstawicielka zoo w Warszawie.